ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Ο γουμενόσπηλιος
Στο 25ο χλμ της Εθνικής οδού Ηρακλείου - Ρεθύμνου συναντάμε τη διασταύρωση για το Φόδελε, έχοντας αριστερά μας τις δυο από τις τρεις παραλίες της περιοχής που τις χωρίζει η εκβολή του ποταμού Πανδωμάνδρη.Ο δρόμος ακολουθεί το ποτάμι και μετά από μια διαδρομή τριών χλμ μέσα από πορτοκαλιές φτάνει στο χωριό. Το Φόδελε χαρακτηρίζεται ορεινή περιοχή με υψόμετρο 60 μέτρα πάνω από τη θάλασσα. Τόσο ο παλιός πυρήνας του οικισμού στη δυτική πλαγιά της μικρής κοιλάδας, όσο και ο νεώτερος στις όχθες του μικρού ποταμού, συνθέτουν ένα πολύ αξιόλογο δομημένο περιβάλλον, που σε συνδυασμό με τη πλούσια βλάστηση και τους πορτοκαλεώνες δημιουργούν ένα μοναδικό για την Κεντρική Κρήτη τοπίο.
Το χωριό αποτελεί μια όαση δροσιάς, ειδικά τις ζεστές μέρες του καλοκαιριού. Η πλατεία του προσφέρεται για ξεκούραση και δίνεται στον επισκέπτη η ευκαιρία να απολαύσει τον καφέ του ή ακόμα και να γευματίσει δίπλα στο ποτάμι και κάτω από τα αιωνόβια πλατάνια. Λίγο μακρύτερα από την πλατεία, στον οικισμό Αρχοντικό, βρίσκεται το Μουσείο Αντιγράφων του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου το οποίο στεγάζεται στο σπίτι όπου εικάζεται ότι γεννήθηκε ο μεγάλος ζωγράφος.
Το Αστρακιανό φαράγγι βρίσκεται λίγο έξω από την πόλη του Ηρακλείου Κρήτης και είναι το μεγαλύτερο φαράγγι της περιοχής έχει μήκος περίπου 12,5 χλμ!
Όρος Γιούχτας
Το κατ' εξοχήν χαρακτηριστικό «τοπίο» της περιοχής που λειτουργεί ως ορόσημο είναι το όρος Γιούχτα. Εξαιτίας του ανθρωπόμορφου ανάγλυφού του, θεωρείται από τους αρχαίους συγγραφείς ως ο τάφος του Δία (του Ζια το μνήμα). Το όρος Γιούχτα είναι ορατό από τα 3/4 του Ν. Ηρακλείου.
Ο Γιούχτας έχει χαρακτηριστεί ως αναδασωτέα έκταση (1969), ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (από το 1970) και προστατεύεται ως αρχαιολογικός χώρος (από το 1980). Επίσης έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο NATURA 2000, για την διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας.
Τα Κελιά των Καλογράδων στη δυτική πλευρά του Γιούχτα
Το Κνωσανό Φαράγγι
Το Κνωσανό Φαράγγι (ή φαράγγι της Αγ. Ειρήνης) αποτελεί φυσική συνέχεια του όρους του Γιούχτα. Εκτείνεται νότια των Αρχανών ('Αγιος Μάμας), διατρέχει τον οικισμό των Αρχανών στη θέση Κάτω Μύλος, την περιοχή Μυριστή, την Καρυδοκιανή υδατογέφυρα,
την υδατογέφυρα της Αγίας Ειρήνης (Σπήλια) με συνολικό μήκος διαδρομής 5,7χλμ. και συνεχίζει βόρεια περνώντας από την Κνωσό. Το διασχίζει ο χείμαρρος Καίρατος ή Κατσαμπάς, ο οποίος περνώντας από την Αγία Ειρήνη και την Κνωσό καταλήγει στη θάλασσα, στην περιοχή Κατσαμπά. Η περιοχή του φαραγγιού, έχει χαρακτηριστεί ως τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000. Στο φαράγγι και στη μέση περίπου του μάκρους του, αριστερά όπως κατηφορίζουμε από τις Αρχάνες, υπάρχει ένα ασβεστολιθικό σπήλαιο, που έχει στη μέσα του μεριά ένα σταλακτίτη, όμοιο με κολόνα, που φαίνεται να το στηρίζει. Ανάμεσα στη στήλη αυτή και στο δυτικό τοίχωμα της σπηλιάς υπάρχει ένα πολύ στενό πέρασμα. Εκεί βρίσκεται και η πηγή του Παραδείσου. Η παράδοση αναφέρει ότι όσοι μπορούν να περάσουν άνετα από το πέρασμα πηγαίνουν αμέσως στον Παράδεισο. Για το λόγο αυτό η πηγή, η σπηλιά, αλλά και ολόκληρη η περιοχή του Φαραγγιού ακόμα και σήμερα λέγεται Παράδεισος.
Η πηγή Παράδεισος βρίσκεται κοντά στην πηγή Μοροζίνι και εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να τρέχει.
Η πηγή Παράδεισος βρίσκεται κοντά στην πηγή Μοροζίνι και εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να τρέχει.
Το πρινόδασος του Ρούβα
Είναι θαυμάσιο μέρος για να περάσει κανείς τη μέρα του κάνοντας μικρούς (ή μεγαλύτερους) περίπατους στο δάσος τριγύρω.
Η απόσταση από τη λίμνη Βότομος του Ζαρού μέχρι τον Αγιο Ιωάννη μέσα στο δάσος του Ρούβα είναι περίπου 2-3 ώρες + 2 ώρες για την επιστροφή. Αν δεν θέλετε να περπατήσετε μπορείτε να πάτε με αυτοκίνητο 4x4 από την Γέργερη. O δρόμος είναι χωματόδρομος, που συνεχίζει μέχρι το οροπέδιο της Νίδας.
Η απόσταση από τη λίμνη Βότομος του Ζαρού μέχρι τον Αγιο Ιωάννη μέσα στο δάσος του Ρούβα είναι περίπου 2-3 ώρες + 2 ώρες για την επιστροφή. Αν δεν θέλετε να περπατήσετε μπορείτε να πάτε με αυτοκίνητο 4x4 από την Γέργερη. O δρόμος είναι χωματόδρομος, που συνεχίζει μέχρι το οροπέδιο της Νίδας.
Στον εκπληκτικό αυτό τόπο θα συναντήσουμε τον ναό του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου
στον προαύλειο χώρο του οποίου βρίσκεται το μνημείο του Γεωργίου Πενθερουδάκη ή Τσάκαλου ήρωα του 1890.
Κοντά στο χώρο αναψυχής βρίσκεται η μικρή σπηλιά όπου βρήκαν τον θάνατο αποκλεισμένοι από το χιόνι οι σύντροφοι του Δασκαλογιάννη Σφακιανοί μετά την απόδρασή τους από τις φυλακές του Κούλε του Ηρακλείου.
Φαράγγι του Ρούβα ή Γάφαρη
στον προαύλειο χώρο του οποίου βρίσκεται το μνημείο του Γεωργίου Πενθερουδάκη ή Τσάκαλου ήρωα του 1890.
Φαράγγι του Ρούβα ή Γάφαρη
Λίμνη Βότομος στο Ζαρό
Αγιοφάραγγο
Το Αγιοφάραγγο πήρε το όνομα του από τους 300 ερημίτες που ασκήτευαν εδώ παλιότερα. Μάλιστα λένε ότι ζούσαν σε συνθήκες απόλυτης στέρησης και απομόνωσης ο ένας από τον άλλο. Συναντιόντουσαν 1 φορά το χρόνο σε μιά μεγάλη σπηλιά, το "γουμενόσπηλιο", όπου ο καθένας κάθονταν στη δική του πέτρα. Αν έβλεπαν κάποια πέτρα άδεια, καταλάβαιναν ότι ο "κάτοχος" της είχε πεθάνει την προηγούμενη χρονιά κι έψαλλαν μια δέηση για την ψυχή του.
Μάταλα
Μία αμμουδερή παραλία μήκους 300 μ. σχηματίζει ημικύκλιο που στις δύο πλευρές του υψώνονται βράχοι που καταλήγουν σε μικρό κλειστό κόλπο. Στους βράχους αυτούς σχηματίζεται σειρά λαξευμένων σπηλαίων.
Αυτά είναι τα περίφημα Μάταλα, ο μικρός συνοικισμός των ψαράδων, που στη διάρκεια της δεκαετίας του 70 είχαν γίνει κέντρο διεθνούς χιπισμού. Σήμερα οι σπηλιές έχουν περιφραχθεί από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και απαγορεύεται η διαμονή και η διανυκτέρευση σ' αυτές.
Μέσα στις σπηλιές βρέθηκαν τάφοι Ελληνορωμαϊκών και Πρωτοχριστιανικών χρόνων.
Φόδελε
Στο 25ο χλμ της Εθνικής οδού Ηρακλείου - Ρεθύμνου συναντάμε τη διασταύρωση για το Φόδελε, έχοντας αριστερά μας τις δυο από τις τρεις παραλίες της περιοχής που τις χωρίζει η εκβολή του ποταμού Πανδωμάνδρη.Ο δρόμος ακολουθεί το ποτάμι και μετά από μια διαδρομή τριών χλμ μέσα από πορτοκαλιές φτάνει στο χωριό. Το Φόδελε χαρακτηρίζεται ορεινή περιοχή με υψόμετρο 60 μέτρα πάνω από τη θάλασσα. Τόσο ο παλιός πυρήνας του οικισμού στη δυτική πλαγιά της μικρής κοιλάδας, όσο και ο νεώτερος στις όχθες του μικρού ποταμού, συνθέτουν ένα πολύ αξιόλογο δομημένο περιβάλλον, που σε συνδυασμό με τη πλούσια βλάστηση και τους πορτοκαλεώνες δημιουργούν ένα μοναδικό για την Κεντρική Κρήτη τοπίο.
Μουσείο Θεοτοκόπουλου
Στον ίδιο οικισμό βρίσκεται και η μικρή βυζαντινού ρυθμού εκκλησία της Παναγίας (τα εισόδια της Θεοτόκου) που όπως λέγεται έδωσε το ερέθισμα στο "ΓΚΡΕΚΟ" να ασχοληθεί με την αγιογραφία. Η εκκλησία αυτή είναι χτισμένη πάνω στα ερείπια παλιότερης τρίκλητης επίσης βυζαντινού ρυθμού, έχει ωραιότατες τοιχογραφίες και γλυπτά. Εκτός από την ανεπτυγμένη τουριστικά παραλία, και την ύπαρξη μεγάλου ξενοδοχειακού συγκροτήματος, στον οικισμό του Φόδελε έχουν αναπτυχθεί αξιόλογες δραστηριότητες στον τομέα της χειροτεχνίας και εμπορίας ειδών λαϊκής τέχνης, παράλληλα με την παροχή υπηρεσιών από ταβέρνες και εστιατόρια. Σημαντική είναι επίσης η δραστηριότητα εμπορίας ντόπιων προϊόντων και κυρίως πορτοκαλιών. Περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλους είναι η περιοχή που περιβάλλει το σπίτι του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου και τη βυζαντινή εκκλησία στις Λουμπινιές. Επίσης σε παραπλήσια τοποθεσία στην περιοχή Γαλήνοι υπάρχει ένα ρυάκι που έχει επιφανειακά νερά μέχρι τον Ιούλιο, κατάφυτο από πλατάνια, το οποίο καταλήγει σε ένα μοναδικής ομορφιάς φυσικό λιμάνι - περιοχή με σπάνια αισθητική αξία και πολλές αρχαιότητες, που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και Εθνικός δρυμός.
Κρουσώνας -Λιβάδι -Βρομωνερό
Για τους φίλους των ορεινών χωμάτινων διαδρομών υπάρχει μια υπέροχη διαδρομή που ξεκινά από τον Κρουσώνα και καταλήγει στο δάσος του Βρομωνερού σε υψόμετρο 1300 μ πάνω από την θάλασσα.
Η ονομασία Βρομωνερό (καί όχι βρωμονερό) είναι αρχαία και προέρχεται από τις λέξεις "βριμώ" που σημαίνει δυνατό, και "ιερό".
Ξεκινάμε από τον Κρουσώνα ανηφορίζοντας ανατολικά. Στο μοναστήρι της Αγίας Ειρήνης οι φιλόξενες μοναχές θα σας φιλέψουν καφέ και κουλούρια φτιαγμένα από τις ίδιες. Λίγο πιο πάνω είναι το ίδρυμα " Άγιος Σπυρίδων", κέντρο για παιδιά με ειδικές ανάγκες. Μετά από ένα χλμ περίπου ο δρόμος χωρίζεται:
Δεξιά καταλήγει μετά από 7 χλμ στο οροπέδιο Λιβάδι οπου καλιεργούνται 300.000 αχλαδιές και μηλιές. Η τοποθεσία είναι υπέροχη και αξίζει να το επισκεφτεί κανείς ιδιαίτερα το καλοκαίρι.
Από εδώ βλέπουμε το φαράγγι του Κρουσώνα που ξεκινά από το χωριό Κιθαρίδα και φτάνει στο Ζώμινθο την αρχαία πηγή του Ψηλορείτη. Μάλιστα λέγεται ότι από το φαράγγι αυτό περνούσαν οι Μινωίτες για να πάνε στο Ιδαίον Άντρο και υπάρχουν ακόμα και σήμερα σημάδια του ιδεατού αυτού δρόμου.
Αριστερά από το σταυροδρόμι ανηφορίζοντας έχουμε στα δεξιά μας την πλαγιά της κορυφής Γούρνος και μπροστά την κορυφή Κουδούνι. Ολόκληρες οι πλαγιές είναι σκεπασμένες με φασκομηλιές, ρίγανη, μαλωτήρα κι άλλα αρωματικά φυτά. μετά από 800 μ , διασταύρωση οδηγεί στον Αϊ Γιάννη τον ψηλό και στην κορυφή Κουδούνι.
Αφήνοντας τον Αϊ Γιάννη τον ψηλό και συνεχίζοντας το δρόμο από το σταυροδρόμι φτάνουμε μετά από 3 χλμ μαγευτικής διαδρομής, στο Λάκκο της Λίμας ή Βρομωνερό
Μέσα στο δάσος από πρίνους και ασφένδαμους θα βρούμε ένα ιδανικό για κατασκηνωση χώρο με χτιστές ψησταριές, πάγκους, βρύσες κλπ. Πιο πάνω είναι το καταφύγιο, ένα πετρόκτιστο δωμάτιο με τα στοιχειώδη για επιβίωση.
Αστρακιανό φαράγγι ή φαράγγι του Καρτερού
Το Αστρακιανό φαράγγι βρίσκεται λίγο έξω από την πόλη του Ηρακλείου Κρήτης και είναι το μεγαλύτερο φαράγγι της περιοχής έχει μήκος περίπου 12,5 χλμ!
Ξεκινά βορειοδυτικά από την θέση Κολομόδι (περιοχή του Καστελίου πεδιάδος) και περνάει από την περιοχή των Αστρακών, από τις πηγές Μηλιαρά και τα όρια της περιφέρειας του Καρτερού
Περίπου στην μέση 16χλμ από το Ηράκλειο βρίσκεται το χωριό Αστρακοί του δήμου Ν.Καζαντζάκη. Περνώντας μέσα από το μικρό χωριό και μέσω ενός αγροτικού δρόμου, φτάνουμε στο μικρό μονοπάτι που οδηγεί σε αυτόν τον επίγειο παράδεισο, τον Νεραϊδόσπηλιο.
Καθώς κατεβαίνουμε το μονοπάτι βλέπουμε στα δεξιά μας ένα μικρό σπήλαιο, που κατά τον Γάλλο αρχαιολόγο Paul Faure (ο ίδιος αυτοαποκαλείται Παύλος Φοράκης!), αποτελούσε το ιερό της Τριτογένειας Αθηνάς όπως αναφέρει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης σε κείμενο του (Βιβλίο 5, 72-73):. Κατά τον θρύλο βέβαια, το σπήλαιο αυτό είναι η κατοικία των νεράιδων. Λίγο πιο κάτω από το σπήλαιο υπάρχει μια λίμνη, μία από τις λίμνες του φαραγγιού.
Προχωρώντας βόρεια, μέσα από λίγο δύσβατα μονοπάτια (αξίζει τον κόπο όμως), βλέπουμε ένα δεύτερο σπήλαιο στο οποίο έχουν ανακαλυφθεί ευρήματα Μινωικής εποχής. Αν συνεχίσουμε το μονοπάτι, πάντα βόρεια, βγαίνουμε στην περιοχή του Καρτερού.
Γύρω από το Νεραϊδόσπηλιο των Αστρακών υπάρχουν πολλές πηγές και σχισμές από τις οποίες βγαίνει νερό οι πηγές του ποταμού Τρίτωνα (έτσι λεγόταν ο Καρτερός Ηρακλείου κατά τους αρχαίους Έλληνες). «Μυθολογούσι δε και την Αθηνάν κατά την Κρήτην εκ Διός εν τας πηγάς του Τρίτωνος ποταμού γεννηθήναι, διό και Τριτογένειαν ονομασθήναι. Εστί δε και νυν έτι περί τας πηγάς ταύτας ιερόν άγιον της Θεού ταύτης, εν ω τόπο την γένισιν αυτής υπάρξαι μυθολογούσι» ( Αναφέρουν το μύθο, ότι και η Αθηνά γεννήθηκε στην Κρήτη, από τον Δία, στις πηγές του ποταμού Τρίτωνα και γι αυτό λεγόταν Τριτογένεια. Υπάρχει και σήμερα σε εκείνες τις πηγές ιερός ναός της Θεάς Αθηνάς, στο μέρος όπου έγινε η γέννηση της, κατά τον μύθο.)
Μέσα στο Αστρακιανό φαράγγι σώζονται νερόμυλοι και πανδοχείο της βυζαντινής περιόδου, που φέρουν στους τοίχους και στα δάπεδα χαραγμένα οθωμανικά σύμβολα και έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα μνημεία.
Το πευκοδάσος της Σύμης Βιάννου
Το ιερό που βρίσκεται μέσα στο δάσος και στη διαδρομή από Σύμη προς Ομαλό μπορεί να προσεγγιστεί μετά από ένα μακρύ αλλά ευχάριστο ταξίδι μέσα στο πευκοδάσος. Η μόνη πινακίδα για το ιερό είναι στον κεντρικό δρόμο. Αν την περάσετε θα δείτε το ιερό κάτω δεξιά. Η τοποθεσία αποτελούσε χώρο λατρείας κατά τα Μινωικά, τα Ελληνιστικά αλλά και τα Ρωμαϊκά Χρόνια. Ο ναός του Ερμή και της Αφροδίτης μάλλον σχετίζεται με τη λατρεία του Νεαρού Θεού και της Θεότητας της Μινωικής Περιόδου.
Ο δασικός δρόμος συνεχίζοντας καταλήγει στο οροπέδιο του Ομαλού Βιάννου
Το χειμώνα τα αδιαπέρατα πετρώματα του πυθμένα του βοηθούν στη δημιουργία μικρής λίμνης στο κέντρο του, που αποστραγγίζεται σταδιακά μέχρι να απορροφηθεί εντελώς το καλοκαίρι. Το τοπίο είναι εξαιρετικό σε όλες τις εποχές του χρόνου, καθώς αλλάζει μορφές, από χιονισμένο σε καταπράσινο και λουλουδιασμένο και από γυμνό σε αλπικό με τη λίμνη στο εσωτερικό του.
Στη δυτική του πλευρά βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος. Μέσα στο ιερό έχει πηγή νερού που χρησιμοποιούν οι κτηνοτρόφοι.
Στη δυτική του πλευρά βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος. Μέσα στο ιερό έχει πηγή νερού που χρησιμοποιούν οι κτηνοτρόφοι.
Μπορούμε άν θέλουμε να κατέβουμε από τη βορειοδυτική πλευρά του Ομαλού προς το χωριό Μηλλιαράδω και στη συνέχεια ακολουθώντας τη διαδρομή Ξενιάκο -Κατωφύγι να ανηφορίσουμε προς το υψίπεδο της Εργάνου και το Οροπέδιο του Λασιθίου.
Οι ορεινοί αμπελώνες στην Έργανο
Ένας από τους τεράστιους πρίνους στην Μέσα Έργανο
Ο μοναδικός πλάτανος στην ορεινή αυτή περιοχή στη θέση Βρόντου
Το εκκλησάκι του Αγίου Μανουήλ του εκ Σφακίων στο μικρό οροπέδιο της Μάρης (ανήκει στην ενορία Καμινακίου και γιορτάζει από μεταφορά - 15 Μαρτίου - την πρώτη Κυριακή μετά την 15η Αυγούστου)
Το Φαράγγι του Αγ. Αντωνίου στις Άνω Ασίτες
Τα φαράγγια του Αγίου Χαραλάμπους και του Αγίου Αντωνίου προσφέρονται για φυσιολατρικούς περιπάτους και εκδρομές αναψυχής. Το φαράγγι του Αγίου Αντωνίου βρίσκεται ανατολικά του χωριού Άνω Ασίτες. Στην είσοδο του θα δείτε το εκκλησάκι που χάρισε το όνομα στο κατάφυτο τοπίο, τον Άγιο Αντώνιο. Οι μελέτες έδειξαν πως στο φαράγγι αυτό υπάρχουν 80 είδη χλωρίδας, από τα οποία τα 4 είναι προστατευμένα, σύμφωνα με την Κοινοτική οδηγία 92/43. Έχουν καταμετρηθεί επίσης 24 είδη πανίδας, από τα οποία τα 11 είναι προστατευμένα.
Βουλισμένο αλώνι
Λίγο πιο πέρα απ' τους «Κουμπέδες» Ηρακλείου, στους πρόποδες του Στρούμπουλα, δίπλα στον παλιό εθνικό δρόμο, στο 14ο χιλιόμετρο προς το Ρέθυμνο, υπάρχει ένα μεγάλο κυκλικό βύθισμα γνωστό με την ονομασία το «Βουλισμένο αλώνι».
Το ασυνήθιστο τούτο βύθισμα προκαλούσε πάντα τη δικαιολογημένη περιέργεια των περαστικών, γιατί ο τόπος γύρω είναι τραχύς, σχεδόν αφιλόξενος, όλο πέτρες σκληρές και χώμα λίγο. Πότε, λοιπόν, αναρωτιόνταν, και για ποιο λόγο βούλιαξε αυτό το κυκλικό κομμάτι του εδάφους; Και τ' όνομα του έχει καμιά σχέση με ό,τι εκφράζει η λέξη ή μήπως οφείλεται μονάχα στο σχήμα του; Οι ειδικοί λένε πως πρόκειται για «δολίνη» που σχηματίστηκε από «κατάρρευση υπόγειου σπηλαίου κατά το τεταρτογενές», μα οι άνθρωποι των γύρω περιοχών υποστηρίζουν ότι πραγματικά σ' αυτό το μέρος υπήρχε κανονικό αλώνι που χάθηκε με τον αφέντη του.
Εκείνο το αλώνι άνθρωπος δεν το είδε, μα η παράδοση δεν επιτρέπει αμφιβολίες. Ας την ξαναζωντανέψαμε: Σε καιρούς περασμένους η Κρήτη, χάρη στην εργατικότητα των ανθρώπων της, ήταν ένα καταπράσινο περιβόλι. Κι εκεί ακόμη που σήμερα λογής λογής αγκάθια και θάμνοι αγριεύουν τον τόπο, τότε η φιλοπονία των Κρητικών έκανε τη γης να παράγει όλα τα καλά του θεού.
Όσοι περιδιαβαίνουνε την Κρητική ύπαιθρο βλέπουν και σήμερα, εδώ κι εκεί, αλώνια καταμόναχα σ' ερημικές τοποθεσίες, σχεδόν ξεθεμελιωμένα, γεμάτα χόρτα και χώματα, μα είναι βέβαιο ότι σε άλλες εποχές και ιδιαίτερα τα καλοκαίρια, παρουσίαζαν εντελώς άλλη εικόνα.
Ένα τέτοιο μεγάλο αλώνι βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα το κυκλικό βύθισμα. Κι όπως γινόταν παντού, στην αρχή κάθε καλοκαιριού ο νοικοκύρης του ερχόταν, το καθάριζε, διόρθωνε κάθε ζημιά που είχε γίνει από την περασμένη χρονιά και μ' άλλα λόγια, το ετοίμαζε να δεχτεί την καινούργια σοδειά. Ύστερα έφερνε τα θερισμένα στάχυα και οι θημωνιές φάνταζαν σαν τετράψηλοι πύργοι. Μετά αλώνιζαν και κουβαλούσαν στο σπίτι, τον καρπό για τους ανθρώπους και τ' άχερα για τα ζώα.
Μια χρονιά η σοδειά ήταν τόσο πλούσια που και τα πιο άγονα χωράφια καρποφόρησαν. Τι καρποί, θεέ μου, εκείνη τη χρονιά! Φαίνεται πως γι' αυτήν έγραψε ο Κωστής Φραγκούλης τους παρακάτω στίχους:
«Ήθελα και να πρόβαρνες ...;να δεις μαγεροψήματα, λινάργια μεστωμένα, κριθάργια μεσσαρίτικα και στάργια μαυραγάνια που κυματούν σα θάλασσα πλατειά στο καψοβόρι. Να δεις θερίστρες όμορφες του δραπανιού τεχνίτρες να τραγουδούν ολόδρωτες στου θέρου το λιοπύρι, το πρόσωπο ντως ν' ανομπρεί να φέγγει μεσ' στον ήλιο. Να δεις και νιους στιμονερούς και μαυρομουστακάτους, να περμαζώνουν τσ' αγκαλιές, να δένουν τα δεμάτια και λόγια ανεγυριστικά να λένε στσι θερίστρες κι αυτές να χαχαρίζουνε κι ο κόπος να ξεχνιέται. Να 'ρθεις στ' αλωνοχώραφα να δεις και να θαμάξεις σαν τσ' εκκλησές οι θεμονιές με τα καμπαναριά ντως.
Να πεις σπολλάτη του ζευγά και εβίβα του ρεσπέρη, που δεν οκνεύγει ολοχρονίς να καλλουργά, να σπέρνει και θρέφει με τσι κόπους του και κυβερνά τσ' ανθρώπους. Κι οντέ κινού και ζέφνουσι τα ζούμπερα στ' αλώνι και βάλουν το βολόσυρο το μαυροθαλασσίτη ν' ακούσεις γέλια και χαρές από γιαλό σ' αόρι! Κι άμα λιχνούνε τον καρπό, για χάζι να σιμώσεις πατουλιές τσ' αλωνάρηδες να δεις με το θρινάκι π' αντιφεγγίζει ολόχρυσο στον πάσα 'νους τη χέρα, παρέκει τσι νοικοκερές, συν δυο, συν τρεις στο γύρο, να κάθουνται ανεκούρκουβα το σόδι ν' ανετάσσουν, με τα βολιστροκόσκινα, που λες φανίστηκέ σον, πως βολιστρίζουν μάλαμα, κι ασήμι κοσκινούνε. Κι απής ξεβγοδώσουνε, σειρά στσ' ακρογιαλίσκους, σκυφτοί, θεοσεβούμενοι, σαν οντέ βγάνουν τ' άγια κινούνε μικρομέγαλοι και κάνουν το σταυρό ντως, άπου τα βλόησε ο Χριστός με τη δεξά ντον χέρα...».
Τέτοια χρονιά σαν εκείνη δεν ξανάγινε! Ο νοικοκύρης του μεγάλου αλωνιού δεν είχε ησυχία, θα προλάβαινε ν' αλωνίσει τόσα σπαρμένα θα προλάβαινε να μεταφέρει τ' άχερα και τον καρπό στο σπίτι του; Ο καιρός ήταν καλός, μα ίσαμε πότε; Και ποιος μπορούσε να μη βιάζεται, όταν μια ξαφνική μπόρα θα κατάστρεφε τους κόπους ολόκληρης χρονιάς; Δικαιολογημένα, λοιπόν, ο νοικοκύρης έβαζε τα βόδια στ' αλώνι νωρίτερα απ' ότι συνηθιζόταν και τα σκολούσε άμα ο ήλιος χαμήλωνε στη δύση του. Να μπορούσε να 'κανε τη νύχτα μέρα...
Με τέτοια βιασύνη ξημέρωσε του προφήτη Ηλία. Μεγάλη μέρα, γιορτινή. Κανείς δεν έπρεπε να δουλεύει. Ο μεγάλος προφήτης έπρεπε να τιμηθεί. Μα ο νοικοκύρης του μεγάλου αλωνιού δεν μπορούσε να χάσει μια ολόκληρη μέρα.
-θα πάμε στ' αλώνι! Είπε στη γυναίκα και στη κόρη του με τόνο που δεν σήκωνε αντίρρηση.
-Τέθοια μέρα; θα μας κάψει ο άγιος! τόλμησε να ξεστομίσει η γυναίκα.
-Οι άγιοι έχουν άλλες δουλειές, ξανάπε εκείνος και τις υποχρέωσε να πάνε στ' αλώνι...
Εκείνα τα χρόνια η ζωή -γεωργική ή κτηνοτροφική- εξαρτιόταν στο μεγαλύτερο μέρος της από τις καιρικές συνθήκες. Αν ήταν ξηρασία, αν έκανε παγωνιές την άνοιξη, αν έκανε πλημμύρες κλπ. η σοδειά μπορούσε να καταστραφεί κι ο κόσμος να πεινάσει. Έτσι, οι προγονοί μας, αφού οι ίδιοι δεν μπορούσαν ν' αντιμετωπίσουν τη φύση με τις δικές τους δυνάμεις, στράφηκαν στην ανώτερη δύναμη, στο θεό. Γίνηκαν θεοφοβούμενοι, τηρούσαν με σχολαστικότητα όσα η Εκκλησία και η κοινή συνείδηση παράγγελνε κι έλπιζαν ότι μ' όλα αυτά θα είχαν την «άνω βοήθεια».
Τις «σκολάδες», δηλ. τις μεγάλες γιορτές, δεν έπρεπε με κανένα τρόπο να δουλεύουν, γιατί οι άγιοι δεν το 'θελαν. Υπήρχαν όμως και κάποιες μέρες αιχμής, όπως θα τις ονομάζαμε σήμερα για τις γεωργικές εργασίες. Τέτοιες ήσαν οι μέρες του θέρους και του τρύγου. Οι δουλειές τότε έπρεπε να γίνουν γρήγορα, γιατί με μια ξαφνική βροχή, μπορούσαν να χαθούν οι κόποι και οι ελπίδες της χρονιάς. Έτσι μερικοί σ' αυτές τις μέρες, δεν τηρούσαν τις θρησκευτικές αργίες, όπως το έκαναν τον υπόλοιπο καιρό.
Μα ας ξαναγυρίσουμε στην ιστορία μας: Σαν έφτασαν στ' αλώνι, ο νοικοκύρης κι η γυναίκα του έζεψαν τα βόδια, κάθισε πάνω στο βολόσυρο η μοναχοκόρη τους κι άρχισαν ν' αλωνίζουν. Η φωνή της τραγουδιστή αντήχησε τριγύρω: «Γύρω γεια τωνε κι όλα τ' άχερα δικά ντωνε...»
Εκείνοι έβαζαν δεμάτια κι ανασήκωναν τα στάχυα. Τριγύρω δεν φαινότανε κανείς.
- Τέθοια μέρα να δουλεύομε! ψιθύρισε η γυναίκα με συντριβή.
«Γύρω γεια τωνε κι όλα τ' άχερα..» ξανάρχισε η κόρη, όμως προτού ολοκληρώσει το δίστιχο, φοβερός κρότος ακούστηκε. Τρομαγμένοι κοίταξαν γύρω, μα δεν πρόλαβαν να κινηθούν. Τ' αλώνι Βούλιαξε παίρνοντας τους, ανθρώπους και ζώα, στ' άπατα βάθη της γης! Ο προφήτης τιμώρησε σκληρά αυτούς που δεν σεβάστηκαν τη μέρα του!
Μερικοί λένε πως ο νοικοκύρης τ' αλωνιού ήταν παπάς και δεν λειτούργησε την άγια μέρα, μόνο έτρεξε στ' αλώνι... Ποιος ξέρει;
Κάθε χρονιά, στις 20 Ιουλίου ακούγονται καθαρά το τρίξιμο που κάνουν τα στάχυα, καθώς ανακατεύονται από το νοικοκύρη και τη γυναίκα του και το τραγούδι της κόρης «γύρω γεια τωνε......»
Αν δεν τ' ακούσετε, όσοι πάτε, μπορεί να φταίει ο ήχος από τα λογής λογής τροχοφόρα που χάλασαν τους παλιούς ήχους κι έδιωξαν όλα όσα οι θρύλοι έφερναν στην καρδιά και στ' αυτιά των ανθρώπων.
Μπορεί ακόμη κι η ίδια η καρδιά μας να μην είναι άξια ν' ακούσει τις μυστικές φωνές των θρύλων ...;
Το ασυνήθιστο τούτο βύθισμα προκαλούσε πάντα τη δικαιολογημένη περιέργεια των περαστικών, γιατί ο τόπος γύρω είναι τραχύς, σχεδόν αφιλόξενος, όλο πέτρες σκληρές και χώμα λίγο. Πότε, λοιπόν, αναρωτιόνταν, και για ποιο λόγο βούλιαξε αυτό το κυκλικό κομμάτι του εδάφους; Και τ' όνομα του έχει καμιά σχέση με ό,τι εκφράζει η λέξη ή μήπως οφείλεται μονάχα στο σχήμα του; Οι ειδικοί λένε πως πρόκειται για «δολίνη» που σχηματίστηκε από «κατάρρευση υπόγειου σπηλαίου κατά το τεταρτογενές», μα οι άνθρωποι των γύρω περιοχών υποστηρίζουν ότι πραγματικά σ' αυτό το μέρος υπήρχε κανονικό αλώνι που χάθηκε με τον αφέντη του.
Εκείνο το αλώνι άνθρωπος δεν το είδε, μα η παράδοση δεν επιτρέπει αμφιβολίες. Ας την ξαναζωντανέψαμε: Σε καιρούς περασμένους η Κρήτη, χάρη στην εργατικότητα των ανθρώπων της, ήταν ένα καταπράσινο περιβόλι. Κι εκεί ακόμη που σήμερα λογής λογής αγκάθια και θάμνοι αγριεύουν τον τόπο, τότε η φιλοπονία των Κρητικών έκανε τη γης να παράγει όλα τα καλά του θεού.
Όσοι περιδιαβαίνουνε την Κρητική ύπαιθρο βλέπουν και σήμερα, εδώ κι εκεί, αλώνια καταμόναχα σ' ερημικές τοποθεσίες, σχεδόν ξεθεμελιωμένα, γεμάτα χόρτα και χώματα, μα είναι βέβαιο ότι σε άλλες εποχές και ιδιαίτερα τα καλοκαίρια, παρουσίαζαν εντελώς άλλη εικόνα.
Ένα τέτοιο μεγάλο αλώνι βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα το κυκλικό βύθισμα. Κι όπως γινόταν παντού, στην αρχή κάθε καλοκαιριού ο νοικοκύρης του ερχόταν, το καθάριζε, διόρθωνε κάθε ζημιά που είχε γίνει από την περασμένη χρονιά και μ' άλλα λόγια, το ετοίμαζε να δεχτεί την καινούργια σοδειά. Ύστερα έφερνε τα θερισμένα στάχυα και οι θημωνιές φάνταζαν σαν τετράψηλοι πύργοι. Μετά αλώνιζαν και κουβαλούσαν στο σπίτι, τον καρπό για τους ανθρώπους και τ' άχερα για τα ζώα.
Μια χρονιά η σοδειά ήταν τόσο πλούσια που και τα πιο άγονα χωράφια καρποφόρησαν. Τι καρποί, θεέ μου, εκείνη τη χρονιά! Φαίνεται πως γι' αυτήν έγραψε ο Κωστής Φραγκούλης τους παρακάτω στίχους:
«Ήθελα και να πρόβαρνες ...;να δεις μαγεροψήματα, λινάργια μεστωμένα, κριθάργια μεσσαρίτικα και στάργια μαυραγάνια που κυματούν σα θάλασσα πλατειά στο καψοβόρι. Να δεις θερίστρες όμορφες του δραπανιού τεχνίτρες να τραγουδούν ολόδρωτες στου θέρου το λιοπύρι, το πρόσωπο ντως ν' ανομπρεί να φέγγει μεσ' στον ήλιο. Να δεις και νιους στιμονερούς και μαυρομουστακάτους, να περμαζώνουν τσ' αγκαλιές, να δένουν τα δεμάτια και λόγια ανεγυριστικά να λένε στσι θερίστρες κι αυτές να χαχαρίζουνε κι ο κόπος να ξεχνιέται. Να 'ρθεις στ' αλωνοχώραφα να δεις και να θαμάξεις σαν τσ' εκκλησές οι θεμονιές με τα καμπαναριά ντως.
Να πεις σπολλάτη του ζευγά και εβίβα του ρεσπέρη, που δεν οκνεύγει ολοχρονίς να καλλουργά, να σπέρνει και θρέφει με τσι κόπους του και κυβερνά τσ' ανθρώπους. Κι οντέ κινού και ζέφνουσι τα ζούμπερα στ' αλώνι και βάλουν το βολόσυρο το μαυροθαλασσίτη ν' ακούσεις γέλια και χαρές από γιαλό σ' αόρι! Κι άμα λιχνούνε τον καρπό, για χάζι να σιμώσεις πατουλιές τσ' αλωνάρηδες να δεις με το θρινάκι π' αντιφεγγίζει ολόχρυσο στον πάσα 'νους τη χέρα, παρέκει τσι νοικοκερές, συν δυο, συν τρεις στο γύρο, να κάθουνται ανεκούρκουβα το σόδι ν' ανετάσσουν, με τα βολιστροκόσκινα, που λες φανίστηκέ σον, πως βολιστρίζουν μάλαμα, κι ασήμι κοσκινούνε. Κι απής ξεβγοδώσουνε, σειρά στσ' ακρογιαλίσκους, σκυφτοί, θεοσεβούμενοι, σαν οντέ βγάνουν τ' άγια κινούνε μικρομέγαλοι και κάνουν το σταυρό ντως, άπου τα βλόησε ο Χριστός με τη δεξά ντον χέρα...».
Τέτοια χρονιά σαν εκείνη δεν ξανάγινε! Ο νοικοκύρης του μεγάλου αλωνιού δεν είχε ησυχία, θα προλάβαινε ν' αλωνίσει τόσα σπαρμένα θα προλάβαινε να μεταφέρει τ' άχερα και τον καρπό στο σπίτι του; Ο καιρός ήταν καλός, μα ίσαμε πότε; Και ποιος μπορούσε να μη βιάζεται, όταν μια ξαφνική μπόρα θα κατάστρεφε τους κόπους ολόκληρης χρονιάς; Δικαιολογημένα, λοιπόν, ο νοικοκύρης έβαζε τα βόδια στ' αλώνι νωρίτερα απ' ότι συνηθιζόταν και τα σκολούσε άμα ο ήλιος χαμήλωνε στη δύση του. Να μπορούσε να 'κανε τη νύχτα μέρα...
Με τέτοια βιασύνη ξημέρωσε του προφήτη Ηλία. Μεγάλη μέρα, γιορτινή. Κανείς δεν έπρεπε να δουλεύει. Ο μεγάλος προφήτης έπρεπε να τιμηθεί. Μα ο νοικοκύρης του μεγάλου αλωνιού δεν μπορούσε να χάσει μια ολόκληρη μέρα.
-θα πάμε στ' αλώνι! Είπε στη γυναίκα και στη κόρη του με τόνο που δεν σήκωνε αντίρρηση.
-Τέθοια μέρα; θα μας κάψει ο άγιος! τόλμησε να ξεστομίσει η γυναίκα.
-Οι άγιοι έχουν άλλες δουλειές, ξανάπε εκείνος και τις υποχρέωσε να πάνε στ' αλώνι...
Εκείνα τα χρόνια η ζωή -γεωργική ή κτηνοτροφική- εξαρτιόταν στο μεγαλύτερο μέρος της από τις καιρικές συνθήκες. Αν ήταν ξηρασία, αν έκανε παγωνιές την άνοιξη, αν έκανε πλημμύρες κλπ. η σοδειά μπορούσε να καταστραφεί κι ο κόσμος να πεινάσει. Έτσι, οι προγονοί μας, αφού οι ίδιοι δεν μπορούσαν ν' αντιμετωπίσουν τη φύση με τις δικές τους δυνάμεις, στράφηκαν στην ανώτερη δύναμη, στο θεό. Γίνηκαν θεοφοβούμενοι, τηρούσαν με σχολαστικότητα όσα η Εκκλησία και η κοινή συνείδηση παράγγελνε κι έλπιζαν ότι μ' όλα αυτά θα είχαν την «άνω βοήθεια».
Τις «σκολάδες», δηλ. τις μεγάλες γιορτές, δεν έπρεπε με κανένα τρόπο να δουλεύουν, γιατί οι άγιοι δεν το 'θελαν. Υπήρχαν όμως και κάποιες μέρες αιχμής, όπως θα τις ονομάζαμε σήμερα για τις γεωργικές εργασίες. Τέτοιες ήσαν οι μέρες του θέρους και του τρύγου. Οι δουλειές τότε έπρεπε να γίνουν γρήγορα, γιατί με μια ξαφνική βροχή, μπορούσαν να χαθούν οι κόποι και οι ελπίδες της χρονιάς. Έτσι μερικοί σ' αυτές τις μέρες, δεν τηρούσαν τις θρησκευτικές αργίες, όπως το έκαναν τον υπόλοιπο καιρό.
Μα ας ξαναγυρίσουμε στην ιστορία μας: Σαν έφτασαν στ' αλώνι, ο νοικοκύρης κι η γυναίκα του έζεψαν τα βόδια, κάθισε πάνω στο βολόσυρο η μοναχοκόρη τους κι άρχισαν ν' αλωνίζουν. Η φωνή της τραγουδιστή αντήχησε τριγύρω: «Γύρω γεια τωνε κι όλα τ' άχερα δικά ντωνε...»
Εκείνοι έβαζαν δεμάτια κι ανασήκωναν τα στάχυα. Τριγύρω δεν φαινότανε κανείς.
- Τέθοια μέρα να δουλεύομε! ψιθύρισε η γυναίκα με συντριβή.
«Γύρω γεια τωνε κι όλα τ' άχερα..» ξανάρχισε η κόρη, όμως προτού ολοκληρώσει το δίστιχο, φοβερός κρότος ακούστηκε. Τρομαγμένοι κοίταξαν γύρω, μα δεν πρόλαβαν να κινηθούν. Τ' αλώνι Βούλιαξε παίρνοντας τους, ανθρώπους και ζώα, στ' άπατα βάθη της γης! Ο προφήτης τιμώρησε σκληρά αυτούς που δεν σεβάστηκαν τη μέρα του!
Μερικοί λένε πως ο νοικοκύρης τ' αλωνιού ήταν παπάς και δεν λειτούργησε την άγια μέρα, μόνο έτρεξε στ' αλώνι... Ποιος ξέρει;
Κάθε χρονιά, στις 20 Ιουλίου ακούγονται καθαρά το τρίξιμο που κάνουν τα στάχυα, καθώς ανακατεύονται από το νοικοκύρη και τη γυναίκα του και το τραγούδι της κόρης «γύρω γεια τωνε......»
Αν δεν τ' ακούσετε, όσοι πάτε, μπορεί να φταίει ο ήχος από τα λογής λογής τροχοφόρα που χάλασαν τους παλιούς ήχους κι έδιωξαν όλα όσα οι θρύλοι έφερναν στην καρδιά και στ' αυτιά των ανθρώπων.
Μπορεί ακόμη κι η ίδια η καρδιά μας να μην είναι άξια ν' ακούσει τις μυστικές φωνές των θρύλων ...;
από το βιβλίο του Βασ. Χαρωνίτη, "Η Κρήτη των θρύλων"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου